مقدمه
مبانی عقیدتی و نظری الگوی مدیریت جهادی، ریشه در مبانی دینی و انقلابی ما دارد. به لحاظ عملی هم، تجربه دفاع مقدس عرصه تبلور عینی مدیریت جهادی و تلفیق عینی و عملی ایمان و عقلانیت بود. استخراج و استفاده از آن الگو برای حل مشکلات امروز و گشودن راهی برای تحقق عملی آرمان پیشرفت و عدالت در دهه چهارم انقلاب اسلامی در تمام عرصهها خود نیازمند باوری عمیق و همتی جهادی است.
به عبارتی، کلید توسعه متوازن و پیشرفت کیفی، مدیریت جهادی است. باتوجه به تمامی تلاشهای صورت گرفته، متاسفانه ایران اسلامی بعد از سه دهه که تجربیات مختلف مدیریتی را تجربه کرده است، نتوانسته یک روند جهشی و سریع متناسب با ظرفیت های کشور در اقتصاد ایجاد کند. چرا که همواره دسیسههای دشمن برای کاهش شتاب رشد اقتصادی کشور حتی در شرایط پساتحریم و بعد از برجام ادامه دارد و ما در عین استفاده از فرصتهای ایجاد شده در این دوران، مسلما برای خنثی سازی اینگونه دسیسهها نیازمند رویکرد مدیریتی پویا و جهادی هستیم.
شایان ذکر است تغییرات سریع محیطی به ویژه در عرصه جهانی، چالشهای جدید، تعامل و تقابل با فرصتها و تهدیدهای پیشروی، ابزاری قدرتمند بر پایه توانمندیهای ملی، خصیصههای فرهنگ اسلامیو تفکر توحیدی میطلبد.در این زمینه میتوان مدیریت جهادی را به عنوان یک راهکار جدی به کارگرفت .
خداباوران همواره خداوند را در رفتارهای شخصی و اجتماعی خویش در نظر گرفته و در دایره بایدها و نبایدهای الهی با کمال دقت راه رشد و بالندگی خویش را میپیمایند و مقصد آنها رضا و رضوان الهی است. مدیریت در این راه، رویکردی هوشمندانه بر مدار دین را میطلبد و این هوشمندی و حرکت بر مدار دین، لازمة تحقق جامعه جهانی دینی است.
آغاز و اساس این مدیریت جهانی بر خدامحوری و حرکت در مسیر تفکر توحیدی است و در این تفکر به غیر از خداترسی، از هیچ چیز و کس دیگری ترسی نیست.
مدل مفهومی
تحقق تمدن بزرگ اسلامی بزرگترین و والاترین هدف و نتیجة مدیریت جهادی است. مدیریت جهادیای که ریشه در سبک مدیریتی رسول خدا در تأسیس حکومت اسلامی در مدینه منوره و حکومت علوی امیرالمومنین دارد. یکی از ثمرات آن در زمان معاصر، حرکت در مدیریت هوشمندانه حضرت امام خمینی و تحقق انقلاب اسلامی و تشکیل جمهوری اسلامی است.
انقلاب اسلامی ایران که از قدرت درونی ایمان مردم و رهبران آنها به بشارت پروردگار و درستی راه نشأت گرفته بود، در ادامة مسیر خود باعث ایجاد فرهنگ گفتمان انقلابی و سبک زندگی اسلامی گردید و دولت اسلامی را به وجود آورد.
جهت نیل به هدف غایی، یک مدیر جهادی می بایست با بهره گیری از سیاستهای اقتصاد مقاومتی و کوشش در جهت توسعه متوازن و همه جانبه و همچنین با حفظ کرامت های انسانی، تمام تلاش خود را به کار گیرد.
اکنون نیز برای بسط و توسعه انقلاب و رسیدن به آرمان اصلی انقلاب کماکان نیازمند مدیریت جهادی با رویکرد توحیدی می باشیم که این ابزار علت محدثه و مبقیه انقلاب اسلامی و جامعه اسلامی و تحقق الگوی پیشرفت ایرانی اسلامی و تمدن بزرگ اسلامی می باشد که همواره مقام معظم رهبری بر عینیت بخشی به این مفهوم تأکید داشته و دارند و این نوع نگاه را ضامن بقای انقلاب و ریشه توسعه حقیقی کشور میدانند.
برای تحقق این زنجیره نیازمند گفتمان سازی در ابعاد مختلف و لایه های متعدد جامعه هستیم. اولاً تبیین و معرفی و آگاهی دادن به لایه هاست. ثانیاً نیازمند روش هایی برای ایجاد انگیزه های مادی و معنوی جهت حرکت در این مدار می باشیم. ثالثاً نیازمند استقرار نظام تشویق و تنبیه برای تحقق نهایی آن می باشیم، خروجی نیز بایستی در جامعه شامل تشویق و تنبیه باشند.
جوهره مدیریت در شرایطی که وضعیت بحرانی است، خود را نشان می دهد و به تعبیری، زمانی مدیریت به معنای جامع خود تحقق می یابد که در شرایط بحرانی بتواند اقدام به موقع، دقیق و ابتکاری انجام دهد. و آن وضعیت غیرعادی در مدیریت هوشمند اثرگذار نباشد.
بقاء و دوام سازمانها منوط به طراحی و جاریسازی روشهای نوین و خلاقانه و ابتکاری است. در مدیریت جهادی میبایست راهبردهایی را اتخاذ نمود که ضمن نوین بودن آن امکان اجرایی شدن آن نیز فراهم باشد. بعبارت بهتر اولین بار توسط شما انشاء بشود. مثل بسیاری از کارهایی که رزمندگان در هشت سال دفاع مقدس انجام دادند؛ و بسیاری از مدیران جهادی در عرصههای IT و نانوتکنولوژی و سایر علوم
انجام میدهند.
مدیر جهادی فردی است که براساس تعالیم دینی و علمی دارای نظام فکری بوده و به موازات نظام فکری و سیستمی خود برای رسیدن به آن نظام فکری جامع دارای توان روحی بالا است. برای این هدف دارای طرح اقدامی و عملی است و همواره به دنبال تحقق آن میباشد.
مدیریت جهادی که دارای ویژگیهای خدمت با نیت الهی، خستگی ناپذیری، استقامت در کار، انعطاف پذیری، سرعت عمل، ابتکار و خلاقیت، مدیر پروری، شجاعت، مسئولیت پذیری همراه با اخلاص و فروتنی است، توانایی یاریرسانی در تحقق اهداف عالیه نظام، به ویژه در عرصه جاری سازی و محقق شدن سیاستهای اقتصاد مقاومتی را دارد.
اجرای سیاستهای ابلاغی اقتصاد مقاومتی بدون فرایندهای اجرایی مدیریت جهادی میسر نیست. این تأکید در پنج رویکرد اقتصاد مقاومتی مشهود است.
تحقق اقتصاد مقاومتی نیازمند بسترسازی در عرصههای خودباوری و توانایی فکری و عملی، تولید ملی، کار و تلاش مفید، تامین منابع انسانی و مالی، سیاستگذاری، برنامهریزی و کارآفرینی است، تا همه نیازهای جامعه فراتر از تقاضا تولید و عرضه شود، بی آنکه تحت تاثیر هرگونه فشار نظام سلطه قرار گیرد و از پویایی و شکوفایی بازماند.
استقرار مدیریت جهادی در هر سازمانی نیازمند رویکرد به «مدیریت تغییر و تحول» است که سه عامل فرهنگ، فرایند و ساختار اجزای تشکیل دهنده آن است.
به عبارت بهتر برای تغییر در سازمان، میبایست هر سه عامل فوق اصلاح، بهبود و مورد بازنگری (و یا مهندسی مجدد) قرار گیرد تا مدیریت جهادی بتواند با این رویکرد، اجرایی گردد.
مدیریت جهادی یکی از مهمترین مؤلفههای اقتصاد مقاومتی است که بدون آن تحقق سیاستهای اقتصاد مقاومتی دور از ذهن خواهد بود.
مدیر؛ عامل اجرایی فرایند مدیریت میباشد و مدیریت جهادی بدون توجه به خصایص و ویژگیهای مدیر جهادی در سطح مفاهیم و تعاریف باقی خواهد ماند
مدل کمّی
در یک بررسی تحلیلی برای یک مدیر جهادی 10 خصیصه بیان شده که شامل این موارد است:
1. بصیرت و عدم فراموشی آرمان و جهت
2. نهادینه کردن اخلاق رویکرد توحیدی
3. اعتماد به نفس
4. ایثار و خدمت بی منت
5. انعطاف پذیرکردی ساختار و توجه به نیروی انسانی
6. سخت کوشی، استقامت و خستگی ناپذیری
7. مدیریت مشارکت پذیر
8. مدیریت منابع با رویکرد حفظ بیت المال
9. مدیریت هوشمند و تلاش با نیت الهی و مبتنی بر علم و درایت
10. اجتناب از سیاستزدگی
بررسی خصایص مدیر جهادی نشان میدهد که برخی از این خصایص، دارای ویژگی نفوذ و تأثیر بیشتری میباشد و برخی خصایص از سایر موارد متأثر هستند.
در یک پژوهش که با اخذ نظر از خبرگان سازمان اقتصادی کوثر با روش تفسیری و ساختاری (ISM) انجام گرفت خصیصههای بصیرت و عدم فراموشی آرمان و جهت، نهادینه کردن اخلاق رویکرد توحیدی، اعتماد به نفس و ایثار و خدمت بی منت بعنوان ویژگیهایی با بیشترین نفوذ و تأثیرگذاری تعیین گردید و مدیریت منابع با رویکرد حفظ بیت المال، مدیریت هوشمند و تلاش با نیت الهی و مبتنی بر علم و درایت و اجتناب از سیاستزدگی بیشترین تأثیرپذیری را از سایر خصیصههای مدیر جهادی دارند.
نتایج
براساس بررسی علّی و معلولی بین خصیصههای یک مدیر جهادی، سه سطح تبیین گردید که براساس سلسله مراتب مدیریت جهادی بالاترین و خروجی مدل بعنوان نتایج حاصل از خصیصههای یک مدیر جهادی میباشد.
همانگونه که در مدل فوق مشاهده میگردد، توسعه فرهنگ میتواند به قوام خصیصهها جهت پرورش مدیران جهادی بی انجامد و ویژگیهای فرایندی و ساختاری منتج به پرورش یک مدیر جهادی خواهد بود.